Բիթլզ (անգլ.՝ The Beatles; խմբի առանձին անդամներին անվանում են «բիթլ»), բրիտանական աշխարհահռչակ ռոք-խումբ Լիվերպուլ քաղաքից։ Ստեղծվել է 1960 թվականին։ Լեգենդար խմբի անդամներն էին Ջոն Լենոնը (ռիթմ-կիթառ, սոլո-կիթառ, բաս-կիթառ, ստեղնաշար, փողային գործիքներ, հարվածային գործիքներ, վոկալ), Փոլ Մաքքարթնին (բաս-կիթառ, ստեղնաշար, հարվածային գործիքներ,կիթառ, վոկալ), Ջորջ Հարրիսոնը (սոլո-կիթառ, ռիթմ-կիթառ, կիթառ, ստեղնաշար, հարվածային գործիքներ, վոկալ) և Ռինգո Սթարը (հարվածային գործիքներ, ստեղնաշար, վոկալ)։ Տարբեր ժամանակներում խմբի կազմում են եղել Փիթ Բեստը(հարվածային գործիքներ, վոկալ), Ստյուարտ Սատկլիֆը (բաս-կիթառ, վոկալ) ևՋիմի Նիկոլը (հարվածային գործիքներ)։
1950-ականներին սկսելով հետևել ամերիկյան դասական ռոքնռոլին` Բիթլզը հետագայում հասավ իր սեփական ոճին և հնչողությանը։ Բիթլզն զգալի ազդեցություն ունեցավ ռոք երաժշտության վրա և մասնագետների կողմից ճանաչվել է որպես 20-րդ դարի ամենահաջող խմբերից մեկը, ինչպես ստեղծագործական, այնպես էլ կոմերցիոն առումով։ Շատ ռոք երաժիշտներ խոստովանում են, որ այդպիսին դարձել են Բիթլզի երգերի ազդեցությամբ։ Խումբը համաշխարհային ճանաչում ստացավ 1963 թվականին`«Please Please Me/Ask Me Why» սինգլի թողարկումից հետո և իր ստեղծարարությամբ սկիզբ դրեց գլոբալ մի երևույթի` «բիթլմանիա» անունով։ Քառյակը դարձավ բրիտանական առաջին խումբը, որի ձայնասկավառակները մեծ ճանաչում ձեռք բերեցին ԱՄՆ-ում և գրավեցին առաջին հորիզոնականները։ Խմբի երաժիշտներին, իրենց պրոդյուսերին և ձայնային ռեժիսոր Ջորջ Մարտինին են պատկանում ձայնագրության բնագավառի նորարարություններ. տարբեր ոճերի համադրությունը, այդ թվում սիմֆոնիկ և փսիխոդելիկ երաժշտությունը, ինչպես նաև տեսահոլովակների նկարահանումը։
Բիթլզի ստեղծագործությունների մեծամասնությունն ստեղծված են համահեղինակային ու ստորագրված Ջոն Լենոնի և Փոլ Մաքքարթնիի անուններով։Rolling Stone 500 ցուցակում առաջին տեղն զբաղեցնում է Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band ալբոմը (և ևս չորս ալբոմ առաջին տասնյակում)։ The Beatlesալբոմն ԱՄՆ-ում 19 անգամ ճանաչվեց պլատինե։ Խումբը նվաճել է Գրեմի 7 մրցանակ։ Let it Be ֆիլմն ստացավ երկու Օսկար մրցանակ։ Խմբի չորս անդամներն էլ, ի նշան երկրի առաջ իրենց արժանիքի, պարգևատրվել են Բրիտանական կայսրության շքանշանով։ Ըստ Rolling Stone ամսագրի` Բիթլզը «բոլոր ժամանակների 50 լավագույն կատարողների» ցուցակում զբաղեցնում է առաջին տեղը։
Բիթլզի անդամները դադարեցրին իրենց համատեղ աշխատանքը 1970 թվականին, չնայած դեռ 1967-ին Փոլը և Ջոնը շոուբիզնեսում կատարում էին սեփական նախագծերը։ Իսկ խմբի լուծարումից հետո խմբի անդամներից յուրաքանչյուրը շարունակեց իր սոլո կարիերան։ 1980 թվականին սեփական տան մոտ սպանվեց Ջոն Լենոնը, 2001-ին քաղցկեղից մահացավ Ջորջ Հարրիսոնը։ Փոլ Մաքքարթնին և Ռինգո Սթարը շարունակում են ստեղծագործել։
Խմբի հիմնադրումը (1957-1962)
Ջոն Լենոնը փոքր տարիքից ապրել է մորաքրոջ` Միմիի հետ (իսկական անունը` Մերի Էլիզաբեթ), քանզի նրա հայրը` Ալֆրեդ Լենոնը, թողել էր ընտանիքը, իսկ մայրը սեփական ուժերով չէր կարող մեծացնել Ջոնին։ Երբ Ջոնը հայտնաբերեց Էլվիսին և ռոքնռոլը, նրա մոտ մեծ ցանկություններ առաջացան դառնալ երաժիշտ։ Մայրը նրան կիթառ և բանջո նվիրեց, և Ջոնն ստեղծեց իր առաջին խումբը Քարիմեն անունով։
1957 թվականի հուլիսի 6-ին Ջոնն իր խմբի հետ համերգ տվեց Սուրբ Փիթեր եկեղեցու համար, իսկ համերգի վերջում Իվան Վոգանը նրան ծանոթացրեց Փոլ Մաքքարթնիի հետ։ Փոլը զարմացրեց Ջոնին` կիթառի վրա նվագելով Էդի Քոքրանի Twenty Flight Rock երգը։ Մի քանի օր անց Փոլն ընդունեց Փիթ Շոթոնի` Քերիմեն խմբի անդամներից մեկի առաջարկը` միանալ խմբին։
1958-ի փետրվարին, Փոլի համոզմամբ, խումբ ինտեգրվեց Ջորջ Հարրիսոնը, որպես սոլո կիթառիստ, չնայած որ Լենոնը դեմ էր նրան, տարիքային տարբերության պատճառով։ Այսպիսով նորաստեղծ խումբը սկսեց ելույթներ ունենալ Լիվերպուլի սրճարաններում և հետզհետե ճանաչում ձերք բերեց։ Նրանք հիմնականում նվագում էին ռոքնռոլի արքա` Էլվիս Փրեսլիի, ինչպես նաև Չակ Բերիի, Բադի Հոլիի և Լիթլ Ռիչարդի գործերը, սակայն Փոլը և Լենոնը սկսեցին գրել իրենց հեղինակային երգերը, որոնցից մի քանիսը հետագայում հայտնվեցին Բիթլզի ալբոմներից մեկում։ Վերջիններիս ընկերությունը զոդում է մի ընդհանուր ողբերգություն. 1956-ին Փոլի մայրը` Մերին, մահանում է կրծքի քաղցկեղից, իսկ 1958-ին Ջոնն է կորցնում իր մորը` Ջուլիային, որը մահանում է ավտովթարից։
Խմբի անդամները սկսում են նոր անուն մտածել խմբի համար։ Բազմաթիվ տարբերակներից` The Beetles, The Silver Beatles, Long John, նրանք ընտրում են The Beatles տարբերակը 1960-ին։ Անվանումը վերջնականապես փոխելուց հետո նրանք իրենց առաջին լուրջ հրավերն են ստանում Ալլան Ուիլյամսի կողմից, ելույթ ունենալ Համբուրգում, որտեղ նրանք կհանդիպեն Կլաուս Վորմանին և Աստրիդ Քիրչերին։
Հյուրախաղերը դեպի Համբուրգ
Բրունո Քոշմիդերը` «Ինդրա» և «Քայզերքել» ակումբների սեփականատերը (հաստատություններ, որոնք գտնվում ենՀամբուրգի Սանկտ-Պոլի «թեժ» թաղամասում), ներգրավվում է Բիթլզին Ալան Ուիլյամսի խնդրանքով։
Գերմանիա մեկնելուց հինգ օր առաջ , 1960-ի օգոստոսի 17-ին, Փիթ Բեսթն ինտեգրվում է խումբ որպես հարվածային, չնայած որ, տարեսկզբից Ստյուարտ Սյութքլիֆն էր բասսիստը։
Սակայն վերջինս ՝ Ջոն Լենոնի ընկերը, ով կարողացավ միանալ խմբին միայն այն պատճառով, որ ուներ բավարար գումար (արվեստագետ, ապագա նկարիչ, ով վաճառել է իր կտավներից մեկը) իրեն գործիք գնելու համար, դրանով նվագել չգիտի։ Նա նվագում էր լսարանի ետևում, այնպես, որ տեսանելի չլինի, իսկ երբեմն «նվագում էր» առանց գործիքը հոսանքին միացնելու։ Սյութքլիֆը սիրահարվում է Աստրիդ Կիրշերին, որը լուսանկարում էր խմբի առաջին նկարները (որոնք հայտնի են մինչ օրս) և 1961-ին որոշում է մնալ Համբուրգում, իսկ նրա ընկերները վերադառնում են Անգլիա։ Նրանց տարբեր հյուրախաղերի ընթացքում դեպի Գերմանիա նրանք շարունակում են համերգներով հանդես գալ Լիվերպուլում, կազմելով երկրպագուների ամուր միջուկ, բայց այնուհանդերձ շարունակում էին մնալ անհայտ Լիվերպուլի նահանգից այն կողմ։ Փոլ Մաքքարթնին, որը մինչ այդ կիթառահար էր, ինչպես Ջոն Լենոնը և Ջորջ Հարիսոնը, դառնում է խմբի բասսիստը (իր երկու ընկերները այնքան էլ շահագրգռված չէին խաղալ այդ դերը) Սյութքլիֆի մահից հետո, որը վախճանվել է 1962-ի ապրիլի 10-ին 21 տարեկանում ուղեղի ցնցումից, Բիթլզի Գերմանիա ժամանումից երեք օր անց, նոր յոթ շաբաթյա պայմանագրի համար, Սթար ակումբում։
Բիթլզ խումբն ընդհանուր հաշվով կատարել է հինգ հյուրախաղ Համբուրգում (1960-ի օգոստոսից մինչ նոյեմբեր, 1961-ի մարտից մինչ հուլիս,1962-ի ապրիլից մինչ մայիս, այնուհետև 1962-ի նոյեմբերին և դեկտեմբերին) որոնցից առաջինն ընդհատվել է Ջորջ Հարիսոնի, Փոլ Մաքքարթնիի և Փիթ Բեստի վերադարձով Անգլիա, քանզի Ջորջն այդ ժամանակ անչափահաս էր, իսկ Փոլին ու Փիթին վտարեցին, որովհետև նրանք ոչ միտումնավոր հրդեհել էին իրենց բնակարանը։
Հանսեատիք քաղաքի ակումբների հանրությանը բավարարելու համար՝ Բիթլզն ընդլայնում է իր ռեպերտուարը, տալով ֆիզիկապես ծանր համերգներ և ընդունելով ամֆետամին` արթուն մնալու համար։ Չնայած ամեն ինչի, երիտասարդները ապրում էին դժվար և ոչ հիգիենիկ պայմաններում։ Հետագայում Լիվերպուլից ուրիշ խմբեր են հանդես գալիս Համբուրգում, ինչպիսիք են` Ռոյ Սթորմ և Հարիքենս, որի հարվածայինը Ռինգո Սթարն էր։ Երկու խմբերն ավելի քան մեկ ամիս՝ 1960-ի հոկտեմբերից նոյեմբերը, Լիվերպուլում կիսվեցին բազմամարդ բեմերով։ Գտնվելով Ռիփերբանում մեկ ամսից ավել, Ռինգոն առիթ ունեցավ նվագել նրանց հետ։ Կրկին Համբուրգում նրանք ստորագրեցին իրենց ձայնագրման առաջին պայմանագիրը Փոլիդորի մոտ, որպես կիթառահար և երգիչ Թոնի Շերիդանի ուղեկիցներ։
Թոնի Շերիդանի և Բիթ Բրոդերսի «My Bonnie» ձայնասկավառակը հրապարակվել է 1961-ի հոկտեմբերին։
«Ես մեծացել է Համբուրգում, ոչ Լիվերպուլում», ասել է Ջոն Լենոնը։ Անրադառնալով այս վաղ շրջանին, նա նաև ասել է, – «Երբ խմբի անդամներն ընկճվում էին, ասում էին ,-«Մենք ոչ մի տեղ չենք գնա, մենք նվագում ենք տխմարերնի համար, մենք ապրում ենք տխմար միջավայրում », ես ասում էի, -«ու՞ր ենք գնում, ընկերներ», իսկ նրան ք-,«Վերև Ջոնի», իսկ ես ,- «Դա որտե՞ղ է», նրանք ,- «Ամենափոփի ամենավերևում», իսկ ես «Ճիշտ է»։ Եվ մենք մեզ ավելի լավ էինք զգում»։ Նաև, Լենոնի իտերպրետացիան այդ «կաշվե» ժամանակաշրջանի մասին տեղ է գտել նրա Անտալոգիա 1 սկավառակում։ «Մեր լավագույն գործերը երբեք չեն ձայնագրվել։ Մենք կատարել ենք մաքուր ռոք Համբուրգի և Լիվերպուլի պարային սրահներում։ Այն, ինչ մենք էինք անում, ֆանտաստիկ էր… Չկար մեկը, ով կկարողանար մեզ հավասարվել Մեծ Բրիտանիայում»։
2008-ին Համբուրգը մի հրապարակ կոչեց նրանց անունով։
Բրայան Էփսթեյնի որոշիչ ներդրումը
Անգլիա վերադառնալուց հետո, Բիթլզը ձեռք բերեց թե տեխնիկական, թե բեմական հմտություններ։ Երկու նախապատրաստական հյուրախաղերից հետո դեպի Համբուրգ, 1961-ի նոյեմբերի 9-ին Բրայան Էփսթեյնը հանդիպում ունեցավ Բիթլզի հետ Լիվերպուլի Քավերն Քլաբ ստորգետնյա սրճարանում, որտեղ նրանք ելույթ էին ունեցել ավելի քան 300 անգամ մինչև 1963-ի օգոստոսի 3-ը։ Էփսթեյնը, որն ուներ երաժշտական խանութ, դարձավ նրանց մենեջերը և հրեց նրանց դեպի պրոֆեսիոնալների շարքեր։ Նա խմբին ստիպեց դուրս գալ կաշվե հագուստից, որպեսզի նրանց վրայից մաքրվեր վայրի պատկերը։ Այնուհետև խումբը սկսեց հանդես գալ կոստյումներով և իրենց հատուկ սանրվածքներով, ինչպես պրոֆեսիոնալները։ Էփսթեյնն այցելեց բազմաթիվ դիսկոգրաֆիկ տներ, խմբի համար ձայնագրության պայմանագիր կնքելու համար, բայց ապարդյուն։ Այդ անօգուտ փորձերից մեկը Դեկայի հետ հետագայում դարձավ հայտնի։ Սակայն խումբն այնտեղ 1962-ի հունվարի մեկին ձայնագրեցին 15 երգ ընդամենը մեկ ժամում։ Ժողովուրդն հետագայում Դեկայի տնօրեն Դիք Ռոուին անվանեց “the man who turned down the Beatles” (մարդը, ով հրաժարվեց Բիթլզից), նրա արտահայտության համար անփորձ մենեջերին, «Գնացեք տուն Լիվերպուլ, պարոն Էփսթեյն, կիթառներով խումբը շուտով կանհետանա»։
Բրայան Էփսթեյն
Ջորջ Մարթինի ինտուիցիան
Վերջապես, միայն EMI-ի մասնաճյուղ Պարլոֆոնի պրոդյուսեր, Ջորջ Մարթինինհետաքրքրեց այս խումբը։ 1962-ի մայիսին Էփսթեյնը առաջարկեց նրան լսել խմբի Դեկայում արված ձայնագրությունները և նույն թվականի հունիսի 6-ին նրանք ռանդևու ստացան EMI-ի ստուդիաներից մեկում։
Համբուրգի հյուրախաղերից 4 օր անց, որտեղ նրանք վերջացրեցին իրենց պայմանագիրը Սթար Քլաբի հետ, նրանց հրավիրեցին Լոնդոնի կենտրոնում գտնվող EMI ստուդիա։ Նրանք առաջին անգամ էին այդ ստուդիայում, որտեղ նրանք անմոռանալի հետք թողեցին։ Ջորջ Հարիսոնը հիշում է, – Այդ օրը խմբի անդամները քիչ էր մնում ինձ սպանեին։ Ջորջ Մարթինը մեզ հարցրեց, «Կա՞ ինչ որ բան, որ ձեզ դուր չի գալիս», ես նայեցի նրան ու պատասխանեցի, «ամենից առաջ, ինձ դուր չի գալիս ձեր փողկապը», իսկ մյուսները, «Օ ոչ։ Մենք փորձում ենք պայմանագիր ստանալ այստեղ»։ Բայց Ջորջ Մարթինը նույնպես հումորի զգացում ուներ, և ուշադրություն չդարձրեց։ «Դուք առաջին քայլն արեցիք», մեզ ասացին EMI-ի աշխատակազմը։
Այսպիսով, Ջորջ Մարթինն առաջինն էր, ով խմբի մեջ պոտենցիալ նկատեց, սակայն նրան այնքան էլ դուր չէր գալիս Փիթեր Բեսթի ոճը և 1962-ի օգոստոսին, պրոֆեսիոնալ ձայնագրություններից առաջ նա Բեսթին փոխարինեց Ռինգո Սթարով, ով ավելի հմուտ էր իր գործում։ Այս մասին խմբի անդամները նույնիսկ չհամարձակվեցին ասել Բեսթին, այդ պարտականությունն իր վրա Էփստեյնը վերցրեց։ Բայց այս ամենն անհետևանք չմնաց։ Ջորջ Հարիսոնը պատմում է, «Մենք նվագեցինք առանց Փիթի Քավերն Քլաբում, իսկ մարդիկ գոչում էին “Best is the best (Բեսթը լավագույնն է), Ռինգո երբեք, ընդմիշտ Փիտ”։ Դա շատ տհաճ էր, և ես նույնպես սկեցի գոռալ նրանց վրա. Համերգից հետո մենք դուրս եկանք կացարանից։ Անցնելով մի գետնանցումով, ես տեսա մի մարդու, ով դարձավ ինձ և այնպես հարվածեց, որ աչքիս տակը կապտեց»։ Նրանք EMI-ում ձայնագրեցին իրենց առաջին սինգլը Love Me Do. Այդ երգի Please Please Me ալբոմում տարբերակի հարվածայինը Էնդի Ուայթն էր` ստուդիաի երաժիշտներից մեկը, իսկ 1962-ի հոկտեմբերի 5-ին դուրս եկած սինգլում այդ դերը պետք է ստանձներ Ռինգո Սթարը։ Բայց Ջորջ Մարթինը չէր ուզում նոր ռիսկի գնար վերցնելով մի հարվածայինի, ում գործերը նրա աչքին չէին փայլում։ Այսպես EMI-ում ձայնագրված առաջին սինգլն ու առաջին ձայնագրությունն եղավ առանց Ռինգո Սթարի (Փոլ Մաքքարթնին, ով նաև հրաշալի հարվածային էր, փոխարինեց Ռինգոյին նաև Back in the U.S.S.R. և Dear Prudence երգերում։
Ինչ վերաբերվում է Փիթ Բեսթին, նրա հիասթափությունը ստիպեց թողարկել իր սեփական ալբոմը 1965-ին` Best, of the Beatles(ստորակետն իր մեծ նշանակությունն ունի այստեղ)։
«Please Please Me» և «With The Beatles»
Մարտինը ի սկզբանե որոշել էր ձայնագրել նրանց առաջին LP կենդանի ելույթը «Covern» ակումբում, բայց երբ պարզվեց, որ շենքի ակուստիկան համապատասխան չէ, մտածեցին նմանակելով “կենդանի ելույթի”, ստեղծել մի ալբոմ` նվազագույն արտադրությամբ, «Abbey Road»-ի մարաթոնային նիստերից մեկի ժամանակ։ Տասը երգ ձայնագրվեց ընդամենը 13 ժամվա ընթացքում, 1963թ. փետրվարի 11-ին.
- I Saw Her Standing There]
- Misery
- Anna (Go to Him)
- Chains
- Boys
- Baby It’s You
- Do You Want to Know a Secret
- A Taste of Honey
- There’s a Place
- Twist and Shout
Չորս ուրիշ, արդեն ձայնագրված երգերի հետ այս տաս երգերը կազմեցին «Please Please Me » ալբոմը։ «Love Me Do »-ի համեստ հաջողությունից հետո «Please Please Me» ալբոմը ստացավ ավելի մեծ ճանաչում։ Թողարկվելով 1963 թվականի հունվարին, այն գրավել է առաջին հորիզոնականը բոլոր ազգային աղյուսակներում, բացառությամբ «Record Retailer»-ի, որտեղ այն գրավել է երկրորդ տեղը։ 1963-ի մարտին ալբոմը Բրիտանիայում հասավ առաջին հորիզոնականին, իսկ մինչև 1970 թվականը Բիթլզի տասներկու ստուդիական ալբոմներից ինը Բրիտանիայում նույնպես հասան առաջին հորիզոնականի։ Խմբի երրորդ սինգլը` «From Me To You»-ն թողարկվեց ապրիլին, և նույնպես զբաղեցրեց բարձր հորիզոնականներ։ Եվ այս սինգլից սկսած հաջորդ վեց տարիների ընթացքում Բիթլզի թողարկված տասնութ սինգլներից տասնյոթը Բրիտանիայում զբաղեցրեցին առաջին հորիզոնականը։ Օգոստոսին խմբի թողարկած «She Loves You» սինգլը ունեցավ ամենաարագ վաճառքը Բրիտանիայում, ավելի քան երեք քառորդ միլիոն տպաքանակով չորս շաբաթվա ընթացքում։ Դա խմբի առաջին սինգլն էր, որը վաճառվեց միլիոն տպաքանակով, և դարձավ Բրիտանիայում լավագույն վաճառված սինգլ մինչ 1978 թվականը։ Աճող հանրաճանաչությունը սևեռեց մամուլի ուշադրությունը նրանց նկատմամբ, որին խմբի անդամները արձագանքեցին անհարգալից և ծաղրողական վերաբերմունքով, որը բնորոշ էր այդ ժամանակվա փոփ երածիշտներին և ավելի էր ոգևորում հանրությանը։
Խումբը տարվա առաջին կեսում կազմակերպեց երեք համերգային շրջագայություն Բրիտանիայում։ Չորս շաբաթ տևող շրջագայություն փետրվարին, և երկու երեք շաբաթ տևողությամբ շրջագայություններ մարտին և մայիս-հունիս ամիսների։ Նրանց հանրաճանաչություն ձեռք բերելուն զուգնթաց սկսեց «Բիթլամանիա» կոչվող երևույթը, երբ երկրպագուները գոռուն-գոչյուններով դիմավորում էին նրանց, ամենուր սիրում և կատարում նրանց երգերը։
Հոկտեմբերի վերջերին խումբը սկսեց հինգօրյա համերգային շրջագայությունը Շվեդիայում, նրանց առաջին արտերկրյա շրջագայությունը։ Մինչ ամսի երեսունմեկի նրանց վերադարձը Բրիտանիա, նրանց հանդիսավոր կերպով ճանապարհեցին «Heathrow» օդանավակայանում, հորդ անձրևի տակ կանգնած մի քանի հարյուր գոռացող ֆանատների և մոտ հարյուր լրագրողների կողմից, որոնց մեջ էին նաև լրագրողներ BBC-ից։ Հաջորդ օրը սկսեց նրանց չորրորդ շրջագայությունը Բրիտանիայում, որը տևեց վեց շաբաթ։ Քանի որ Բիթլմանիան սրվել էր, ոստիկանությունը հարկ համարեց օգտագործել բարձր ճնշմամբ ջրի խողովակներ ամբոխի դեմ Փլայմաուսի համերգից առաջ նոյեմբերի կեսերին։
Այս տղնաերի երգերը մինչև այսօր էլ լսում են:Նրանք շատ մեծ աշխատանք են կատարել երգի ասպարեզում:Հիմա մենք մեր բուռն ծափահարություններն ենք հնչեցնում նրանց բարձր պատվին! և շնորհակալություն հայտնում նրանց:
Arthur Shahverdyan 